Ter nagedachtenis aan Chaim
De afgelopen twee jaar begeven Bernie en ik ons wekelijks naar dagverblijven en verpleeghuizen om groepen te begeleiden. Ons doel is sterke onderlinge banden te smeden en een veilige plek te creëren waar de groepsleden ervaringen uit heden en verleden kunnen delen. Zo’n gevoel van verbondenheid kan de deelnemers helpen om zich minder eenzaam te voelen en hun pijn en verdriet draaglijker te maken.
De groep in Bat Jam waarover ik hier wil vertellen, was een van de eerste waarmee ik voor Elah begon te werken. De groep maakte een spannend proces door, dat helaas abrupt werd onderbroken door het coronavirus.
Het gemeenschappelijk van alle groepsdeelnemers was dat ze opgroeiden in de schaduw van de Sjoa. Sommigen verloren hun familie en overleefden alleen in de bossen, sommigen vonden onderdak bij buren, anderen zaten gevangen in getto's en kampen, weer anderen waren kinderen van partizanen, en allemaal willen ze het verhaal vertellen dat ze met zich meedragen en dat in de vorm van herinneringen, dromenen hun levenswijze naar buiten komt.
Voor we de bijeenkomst beginnen, is dit het decor: binnen in de kring van stoelen die op de deelnemers staan te wachten, ligt Bernie op zijn kleed. Rond hem ligt wat hondenspeelgoed. Ik vul een kom met water en zet die naast de voerbak. Dan druppelen de deelnemers de kamer binnen. ‘Goeiemorgen, dierenliefhebbers’, zegt een van de deelnemers, en daarmee wordt de andere gemene deler van de aanwezigen duidelijk. Iedereen hier houdt van dieren.
Het eerste kennismakingsrondje is overweldigend. Er is veel onrust in de kamer, zowel bij de deelnemers als bij Bernie. De gruwelijke oorlogservaringen, de eenzaamheid en moeilijkheden die iedere deelnemer in de groep presenteert, zijn voor de anderen moeilijk aan te horen. Het gevolg is dat ze elkaar steeds onderbreken en niet laten uitpraten. Bernie op zijn beurt laat zich van zijn achterdochtige kant zien. Hij blijft liggen, komt niet naar de aanwezigen toe, laat zich ook niet aaien, maar gaat met zijn staart tussen de benen onder de tafel of mijn stoel liggen.
De deelnemers luisteren naar het persoonlijke verhaal van Bernie, en kunnen zich daarmee identificeren
We gebruiken Bernie om te begrijpen wat in de groep gebeurt. Waarom gedraagt Bernie zich zo? Wat vertelt hij ons? De deelnemers luisteren naar het persoonlijke verhaal van Bernie, en blijken zich daarmee te kunnen identificeren. Net als zij heeft Bernie geen wortels. Hij groeide op straat op. Net als zij draagt hij trauma’s mee uit zijn vroege jaren en heeft hij moeite met vertrouwen en contact.
Maar in de loop van een aantal bijeenkomsten leren Bernie en ook de groep zich te ontspannen. We beginnen en eindigen de bijeenkomsten met de hond te voeren en naar ons toe te lokken, met gesprekken en adviezen over wat we kunnen doen om het contact met Bernie te verbeteren. En langzaam maar zeker komt het van voeden tot liefkozingen en toenadering.
Tegelijkertijd ontstaat in de groep ruimte voor de persoonlijke verhalen en groeit het vermogen om naar elkaar te luisteren, elkaar een knuffel te geven en zich met elkaar te identificeren. En niet alleen dat, met de tijd ontwikkelt de groep zich tot een open gezelschap, niet alleen voor Sjoa-overlevenden, maar voor iedere belangstellende.
Nou moet u weten dat op dezelfde tijd als de therapeutische groep ook een dansgroep in het gebouw bijeenkomt. Daar doen Sjoa-overlevenden aan mee die liever dansen dan over het verleden te praten. Een van hen is Chaim, een man die van het leven houdt en zichzelf niet identificeert als Sjoa-overlevende, omdat hij ‘niet genoeg heeft geleden’. Maar Chaim is dol op honden en wil de groepsdeelnemers zijn kunsten laten zien. Tot zijn verbazing deinst Bernie voor hem terug. Daarop probeert de groep Chaim uit te leggen waarom dat is, en hoe hij Bernie moet benaderen. Tussen neus en lippen door is de boodschap aan Chaim ook hoe hij de groep moet benaderen.
Om een lang verhaal kort te maken: Chaim wordt een belangrijke speler in de groep, die thema’s introduceert als liefde, verkering en het vinden van nieuwe betekenis in het leven, zelfs in deze laatste fase. Van een groep die moeite had om elkaar ruimte te geven, zijn we een groep geworden die zich kenmerkt door warmte, openheid en aandacht. De deelnemers, een en al liefde, tederheid en mededogen jegens Bernie, wachten met ongeduld op iedere volgende ontmoeting. En Bernie is zijn angst verloren, kwispelt met zijn staart en rent op de deelnemers af.
Ongeveer een maand voor het uitbreken van het coronavirus wordt Chaim in het ziekenhuis opgenomen. De groep bespreekt zijn vertrek aan de hand van de stemming van Bernie, die net als zij de afwezigheid van Chaim voelt. 'Hij is stil vandaag, hij denkt zeker aan Chaim.' We praten over Bernie's gezondheidstoestand, zijn relatief hoge leeftijd, de intussen witte haren op zijn neus, en hoe het voor Bernie is om geleidelijk zijn sterke zintuigen te verliezen. Zal hij ook zijn geheugen verliezen? Zal dat hem net zo storen als ons?
Als Chaim een maand later weer terugkeert, uitgeput, verzwakt en mager, vindt hij het moeilijk om het object van medelijden te zijn, maar ontvangt hij graag de enthousiaste en liefdevolle aandacht van Bernie, die net als altijd eerst op hem afrent en daarna de andere groepsleden begroet. Chaim is stil, maar de groep heeft inmiddels van Bernie geleerd hoe belangrijk het is er gewoon te zijn, ook zonder iets te zeggen. Samen kijken we naar Bernie en naar onszelf, en we voelen ons trots en tevreden over de ontwikkeling die we als groep hebben doorgemaakt en over de intimiteit en sterke banden die zijn gesmeed.
