Woensdagmiddag, de muziektherapiegroep op de verpleegafdeling van het ouderencentrum dat ik eens per week bezoek. Vreselijke hitte buiten en zomermoeheid in de kamer. Jehoeda, de verpleger die mij altijd assisteert, is niet aanwezig, en de omstandigheden in de groep vormen een uitdaging: drie deelnemers staan op en vertrekken vanwege familiebezoek, de twee mannen in de groep zitten samen te kletsen, en bijna niemand zingt. Ik probeer het ene liedje na het andere, maar niks werkt.

Als je huilt, dan leef je

Tegen het einde vraag ik wat ze willen horen, en opeens zegt Jacob:

‘Een lied in het Spaans’.

‘Als Spaans, dan tenminste Joods Spaans ofwel Ladino’, antwoord ik, en met hulp van de mobiele telefoon laat ik ze ‘Adio Kerida’ horen, gezongen door Yehoram Gaon. Het refrein zing ik met hem mee.

Het lijkt erop dat iedereen een beetje wakker wordt. Aan het einde van het lied vraagt ​​Mina om een ​zakdoekje en ik denk dat ze vanwege de hitte last heeft van haar ogen. Maar als ik terugkom met papier, vraagt ​​Jacob aan Mina:

‘Waarom huil je?’

Meestal zit Mina stilletjes bij de groep en zegt in het beste geval twee woorden. Ik vraag me vaak af of de muziek tot haar doordringt. Maar nu vertelt ze in volle zinnen dat ze dit liedje al heel lang niet meer heeft gehoord, en dat ze het in haar ouderlijk huis elke sjabbat zongen. Ze vertelt ook dat ze uit Bulgarije komt. En met een soort verbazing, tegenover zichzelf of tegenover ons, stelt ze vast dat ze opgewonden is en moet huilen.

‘Het is goed om te huilen’, antwoord ik. 'Als je ontroerd raakt en huilt, dan leef je.’

Mina glimlacht, en ik neem afscheid. Ondanks de gitaar op mijn schouder, ondanks de hitte en ondanks de emoties in de kamer loop ik met lichte passen de kamer uit en de afdeling over. Dit is de kracht van muziek, dit is de kracht van groepswerk, en dit is de kracht van muziektherapie.

Het gebied van muziektherapie is, net als andere creatieve therapieen, ontstaan binnen het therapeutisch groepswerk voor soldaten die als gevolg van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog leden aan posttraumatisch stress syndroom. Vanuit Europa (en in het bijzonder Engeland) bracht Chava Sekeles in de jaren zeventig van de twintigste eeuw de muziektherapie naar Israël. Ze behandelde voornamelijk kinderen en volwassenen met emotionele problemen en lichamelijk beperkingen.

Na een vervolgopleiding in Nederland stichtte Sekeles in Israel de allereerste opleiding muziektherapie aan het David Yellin College in Jeruzalem. Sindsdien is het vakgebied wereldwijd enorm gegroeid en ontwikkeld, en worden allerlei leeftijdsgroepen behandeld, van te vroeg geboren baby's tot centennials. Onderzoek heeft aangetoond dat voor ouderen muziektherapie de meest effectieve vorm van creatieve therapie is, in de zin dat dankzij muziek de stemming van mensen vaak verbetert en hun vermogen om te communiceren.

We leven in een talige wereld

Terug naar de ontmoeting die ene woensdag. Hoe wist ik welk lied ik moest kiezen, welke muziek hen zou aanspreken? Wanneer mogen de deelnemers kiezen, en wanneer kies ik? Het is bekend dat bij ouderen met dementie het langetermijngeheugen veel beter werkt dan het kortetermijngeheugen. Daarom speel ik meestal oude liedjes uit hun jeugd. Soms voeg ik een nieuw nummer toe, om de zintuigen en mentale flexibiliteit te stimuleren. Ik laat liedjes horen in het Jiddisch, Ladino, Russisch, Marokkaans en welke taal dan ook, om een verbinding te leggen met de moedertaal van de mensen om mee heen, en zo het contact tussen de groep en mij te verbeteren.

De psychoanalyticus Jacques Lacan zegt dat wij mensen ons allemaal mentaal en emotioneel uitdrukken met behulp van woorden die betekenis geven aan onze wereld. We leven in een talige werkelijkheid. Dat maakt het verlies van woorden zo beangstigend voor mensen met dementia. Maar muziek slaagt erin herinneringen op te roepen aan de woorden, zelfs wanneer alle andere herinneringen vervagen. De moedertaal wordt gemakkelijker uit het vervagende geheugen opgehaald dan later verworven talen. Daarom was ‘Adio Kerida’ voor deze deelnemer het juiste lied op het juiste moment. Sindsdien komt Mina consequenter naar de bijeenkomsten, kijkt me aan, lacht, praat meer en geniet veel meer met de groep.

‍