Corona of niet, dagelijks duikt de 90-jarige Moshe Ramon zijn atelier in om met hout te werken. Kinderspeelgoed, verstelbare stoelen, beelden, hij heeft gouden handen en maakt wat je maar wilt. Hout is zijn favoriete materiaal. Want bomen geven ons de essentiele dingen die we nodig hebben, zegt Moshe: water, voedsel, bescherming, en een stok om jezelf te verdedigen.

Jarenlang verdiende Moshe de kost als timmerman, totdat hij zijn tweede vrouw Rina ontmoette en samen met haar in Herzlia een kleuterschool opende. Daar was het een paradijs voor kleuters, met onder meer klimrekken, loopauto’s en een moestuin, allemaal door Moshe aangelegd en verzorgd.

In de kleuterschool waren de kleuters de leider, en de volwassenen de leerling. ,,We wilden een omgeving bieden waarin kinderen zich konden ontwikkelen tot vrije mensen. Niet de kinderen, maar wij leerden. We ontdekten wat ieder kind wilde, en hoe we het kind konden stimuleren om zijn of haar eigen belangstelling te volgen’’, vertelt Moshe.  

Hoe was je eigen jeugd?

,,Ik ben in 1931 geboren in een arm gezin in Boedapest. Mijn vader, schoenmaker, was meestal afwezig, en mijn moeder verdiende met naaien een mager inkomen. Je kunt zeggen dat ik mezelf heb opgevoed. Ik denk zelfs dat ik de Sjoa heb overleefd doordat ik gewend was in mijn eentje te overleven.

De periode van de jodenvervolging leefde ik als een muis. Als ergens iets te halen viel, trippelde ik naar binnen, en als er gevaar dreigde, vluchtte ik. Ik verdiende hier en daar een centje, en met andere jongeren trok ik verlaten huizen binnen, op zoek naar een kruimel eten. Zo zag het leven er die oorlogsjaren uit.  

Sommige mensen denken dat je jongeren moet weghouden van de Sjoa, maar ik denk het tegenovergesteld. Mijn boodschap aan jonge mensen is op mijn eigen ervaring gebaseerd: Let op, wees altijd alert, zorg goed voor anderen, maar ook voor jezelf.

Na de oorlog ben ik opgevangen door de zionistische jeugdbeweging en voor een jaar naar Italie gestuurd, waar ik Hebreeuws leerde. Terug in Hongarije heb ik aan het seminarium Hebreeuws gedoceerd, tot ik in 1949 op alija kwam.’'

In een van de slaapkamers hangt een portret van Chaim Guri, die eind jaren veertig als sjaliach op het seminarium in Boedapest werkte.

Moshe: ,,Guri, die vorig jaar overleed, symboliseert voor mij het mooie Israel, het Israel van de landbouw, de veeteelt en visserij, en van de vrije interpretatie van de traditie. Hij was een dichter, en ook dat spreekt mij aan. In de loop der jaren heb ik ook veel geschreven. Een van mijn gedichten gaat over mijn relatie met hout. Die is al oud, en duurt voort tot de dag van vandaag.

‍