In het Elah Centrum hebben we veel contact met Holocaust-overlevenden uit de voormalige Sovjet-Unie en horen van hen over de ontberingen die zij en hun families tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben doorstaan.
Omdat over de oorlogservaringen van de Russische immigranten in het algemeen niet veel bekend is, lijkt het ons goed daarover te vertellen. Daarmee geven we ook een antwoord op het stereotiepe beeld dat bestaat van immigranten uit de voormalige Sovjet-Unie, dat het achterdochtige en afstandelijke mensen zijn, die geen emoties uiten.
Het Russische verhaal begint lang voor de Holocaust, in de jaren dertig, toen Stalin aan de macht was, en het leven van alle onderdanen werd beheersd door diens terreurbewind. Mensen konden zonder aanleiding worden opgepakt en verdwijnen of vermoord, omdat ze werden verdacht het regime tegen te werken of het vaderland te verraden. Kinderen werden door hun ouders gemaand om niet te praten. Angst werd een deel van de cultuur en ook van de aard van de bevolking, zoals we vele jaren later vooral in tijden van crisis merken.
Angst werd een deel van de cultuur
Toen kwam de Holocaust. Naar schatting zijn twee miljoen Russische Joden vermoord. De Duitsers zetten daarvoor speciale eenheden in, die belast werden met het uitroeien van de Joodse bevolking in de veroverde gebieden. Bij de massa-executie in Babi Jar bijvoorbeeld, een van de bekendste acties van de nazi's in de Oekraine, werden eind september 1941 in amper twee dagen bijna 35 000 Joden gedood.
M., een van onze clienten, in 1936 in Oekraïne geboren, werd samen met andere Joodse dorpsbewoners door de nazi's de bossen in gedreven. Ze herinnert zich hoe ze werden behandeld, 'alsof ze honden waren', ze herinnert zich de honger, dorst en de kou, maar vooral herinnert ze zich de angst. Elke dag moest ze getuige zijn hoe de nazi's mensen vermoordden, en elke dag wachtten zij en haar familie af wie de volgende aan de beurt zou zijn.
De na-oorlogse jaren waren niet minder moeilijk. Overlevenden die naar hun woonplaats terugkeerden, vonden hun huizen verwoest terug, of door anderen bezet. Van restitutie was geen sprake. Omdat de USSR afzag van financiele compensatie voor slachtoffers van de nazi's, hadden velen geen inkomsten en leden honger. Wat in de oorlog met andere familieleden was gebeurd, of en hoe ze stierven, en of en waar ze werden begraven, dat wisten ze niet. Overlevenden werden bovendien soms door de lokale bevolking beticht van verraad. De schande van het etiket ‘verrader’ was enorm, en versterkte het isolement.
Kortom, Russische Holocaust-overlevenden, die nu tot onze clienten behoren, hebben opeenvolgende trauma's en verliezen meegemaakt. Ze verloren hun jeugd en moesten hun leven opbouwen in een samenleving waarin antisemitisme tot beleid was verheven. Joden werden niet of nauwelijks tot opleidingen toegelaten en konden zichzelf vaak niet professioneel ontplooien. Pas na herhaalde pogingen kregen ze soms, ver weg van hun woonplaats, toegang tot de studie.
Het is begrijpelijk dat de kinderen van de overlevenden, de Russische tweede generatie, een ander leven wensten en probeerden om naar Israël te emigreren. Tot aan de val van het 'IJzeren Gordijn' in 1989 was dat vrijwel onmogelijk. Pas daarna gingen de grenzen open en kwam de grootscheepse alija op gang. Sommige Holocaust-overlevenden besloten zelf uit eigen overtuiging om naar Israël te emigreren, terwijl anderen hun kinderen achterna gingen.
Ook het immigrantenbestaan vormde voor velen een traumatische ervaring, met ernstige gevolgen voor hun zelfbeeld. Gedwongen om de kost te verdienen met werk dat niet overeenstemde met hun opleiding en ervaring, en zonder beheersing van Hebreeuws, slaagden vele Russische immigranten er niet in te integreren in de Israelische samenleving. Verder waren veel oudere immigranten te kort in Israel werkzaam geweest om een fatsoenlijk pensioen op te bouwen en werden ze voor hun onderhoud afhankelijk van de ‘Bitoeach Leumi’, met alle gevolgen vandien voor hun lichamelijke en geestelijke gezondheid.
Met de jaren wordt het er voor de Russische Holocaust-overlevenden niet gemakkelijker op. Hun gezondheid gaat achteruit, partners en vrienden overlijden, de kinderen zijn druk bezig met hun eigen leven, en het gevoel van eenzaamheid groeit. Vooral onder kinderloze overlevenden is de nood hoog.
Dit is waar de Russischsprekende hulpverleners van Elah in beeld komen en een belangrijke taak vervullen. In deze omstandigheden van eenzaamheid en verdriet komt de therapeut eens per week om er voor de ouderen te zijn en te luisteren. Dit luisteren, het opbouwen van een relatie, de zorg voor hun welzijn, dat is het minste wat we kunnen geven.
We komen bij particulieren thuis, en in ouderen- en verpleeghuizen. Behalve individuele therapie organiseren we op allerlei locaties sociale groepen die vreugde en hoop brengen.
Het verlies en lijden, jarenlang door de overlevenden onderdrukt, is lang niet erkend en bleef lang onbehandeld. Vandaag proberen we dat onrecht te herstellen en de zorg te geven die overlevenden uit de voormalige Sovjet-Unie verdienen.
