Individuele zorg in geval van dementie of Alzheimer is moeilijk, maar bij het Elah Centrum geloven we heilig in de behandeling van ouderen met een cognitieve achteruitgang. Tegen de heersende overtuiging in dat, als het begrip of geheugen eenmaal is aangetast, je geen psychotherapie kunt doen, bewijzen onze therapeuten dag in dag uit het tegendeel.

Het is waar, behandelingen met overlevenden die niet goed meer spreken, begrijpen en herinneren, vereisen heel veel inzet en creativiteit. Het uitgangspunt daarbij is: behandelen in het hier en nu. In de ontmoetingsruimte worden client en behandelaar als het ware iedere keer opnieuw aan elkaar voorgesteld. Vorige week hebben ze misschien samen gelachen. De client vertelde over een uitje naar het centrum van het land, over een lied dat hij mooi vindt en over de kleinkinderen. Toen noemde hij de therapeute bij haar naam. Maar vandaag is hij in de war en schudt hij aarzelend haar hand. Dat zijn onthutsende momenten, die veel adempauzes vergen van de therapeute. De therapeute begint soms met niets, en vindt daarin hopelijk ‘iets’.

Muziek zit diep in het brein opgeslagen

De meeste behandelingen voor mensen met cognitieve achteruitgang maken gebruik van creatieve en expressieve middelen. Kunst, dieren en muziek bijvoorbeeld zijn geweldige media die je kunt inzetten als het geheugen of de spraak is aangetast. Door middel van deze creatieve gereedschappen wordt het mogelijk om op andere manieren en op andere niveau’s met elkaar te communiceren, verbaal maar vooral non-verbaal.

Vooral door te werken met muziek, waarvan de herinnering diep in het brein zit opgeslagen en vaak nog lang bewaard en toegankelijk blijft, kan pijn en stress worden verminderd en positieve gevoelens worden opgewekt.  

Muziek is de kunstvorm die het dichtst bij ons gevoelsleven staat. Muziek slaagt erin om allerlei subtiele, ingewikkelde en soms onuitgesproken gevoelens uit te drukken die zich hoe dan ook niet in woorden laten vangen. Muziek laat ook de echo toe van verschillende emoties, van diverse, soms ambivalente innerlijke stemmen. Anders dan in verbale behandelingen, waarbij iedereen om de beurt spreekt, maakt muziek een gelijktijdige dialoog mogelijk.

Wat zijn de doelstellingen van de behandeling van mensen met cognitieve achteruitgang? Het streven is naar herstel en verbetering van de emotionele, fysieke en mentale gezondheid. Om deze doelen te bereiken, gebruikt de muziektherapeut woorden en muziek (melodie, harmonie, ritme), klanken en beweging.

'Ritme’ activeert het gebied van het cerebellum, dat wordt geassocieerd met de motoriek.

‘Melodie’ activeert het gebied van het limbisch systeem, dat wordt geassocieerd met het emotionele geheugen.

‘Harmonie’ (akkoorden)activeert het gebied van de hersenschors, dat is gerelateerd aan rationaliteit en cognitieve vaardigheden.

In een sessie loopt het bijvoorbeeld zo: een client met dementie maakt een geluid. De therapeut doet het na, maakt er een ‘muzikale zin’ van en herhaalt het in een andere vorm. Een aantal geluiden samen beginnen langzaam een ​​samenhangend geheel te vormen in de kamer. Plotseling herkent de patient de muzikale zin. Het is alsof hij wakker wordt. Hij maakt het geluid opnieuw, om het daarna van de therapeut terug te horen.

Zelf combineer ik mijn werk als muziektherapeut met de benadering van de psychoanalyticus Heinz Kohut, die de client probeert te begrijpen door middel van diens subjectieve ervaringen - diens ‘zelf’. Het belangrijkste hulpmiddel van de therapeut is empathie, aldus Kohut. Juist muziek is daardoor een geschikt medium bij de behandeling, omdat muziek een uitdrukkingsvorm is die door iedereen wordt beleefd en geabsorbeerd. Muziek helpt om de ander te benaderen en om empathie voor de ander te ontwikkelen, waar die ook vandaan komt, welke taal die ook spreekt, en welke culturele achtergrond hij of zij ook heeft. Dankzij muziek kunnen mensen uit verschillende werelden een verbinding maken, en met elkaar ‘spreken’.

Marta Gonzalez, vroeger prima ballerina in New York, heeft Alzheimer. Kijk wat met Marta gebeurt als ze tijdens muziektherapie naar ‘Het Zwanenmeer’ luistert. Het is een spannend bewijs van muziek als deel van het ‘zelf’. Voor de opname, druk hier

‍