Hoe vaak horen we niet dat het hebben van kleinkinderen geweldig is. De taak van de grootouders is niet om op te voeden maar om te genieten en verwennen. Dat is niet verplicht, maar het gebeurt vrijwillig. Een kleinkind kan je aan het eind van de dag naar de ouders terugbrengen, om vervolgens weer je eigen routine op te pakken. Plezier naar keuze en in de juiste mate. Uniek!

Maar dan opeens is het kleinkind verdwenen, omgekomen met de motor, of vermoord door een jaloerse echtgenoot, of dood als gevolg van zelfdoding na een moeilijke periode. Kunnen grootouders in dat geval ook kiezen wanneer ze erbij zijn en wanneer niet? Maken ze dan deel uit van het gezin? Hebben ze het ‘recht’ om te rouwen? En wat gebeurt er met hun eigen kind, dat plotseling een rouwende ouder is geworden en tegenover wie zij weer de rol van zorgzame ouders op zich moeten nemen. In dat geval kunnen ze waarschijnlijk niet langer kiezen of en wanneer ze zich betrokken voelen.

Iedere keer dat ik als therapeut van het Hulpcentrum Hadera naar een nieuw gezin kom en ouders, broers en zussen van de overledene spreek, sta ik erop ook de grootouders te betrekken of met ze aan de telefoon te praten. Ik geef niet op. Heeft het slachtoffers grootouders? Waar zijn ze? Hoe gaat het met ze? Wie heeft hen over het overlijden verteld?

En eindelijk, na jaren in mijn functie, krijg ik ze te ontmoeten, de oude en vermoeide, de jonge en energieke grootouders, grootouders voor wie de kleinzoon heel veel betekende, en grootouders die minder verbonden waren met het omgekomen kleinkind.

Het hulpprogramma van het Ministerie van Welzijn voor gezinnen die plotseling verlies hebben meegemaakt, heeft besloten dat grootouders deel uitmaken van de directe kring van rouwenden, en geeft hen de mogelijkheid om dezelfde hulp te krijgen als ouders, broers en zussen. Deze stap is belangrijk vanwege de concrete hulp die we kunnen geven, maar ook vanwege het gevoel van grootouders dat hun rouw door de autoriteiten wordt erkend.

Zoom wordt de nieuwe manier van communicatie

Als gevolg van de nieuwe richtlijn besloten we groepen voor grootouders te openen, vanuit de gedachte dat het voor hen belangrijk is andere grootouders te ontmoeten. Mensen met wie ze zonder woorden kunnen praten, omdat ze elkaars ervaringen en gevoelens diepgaand begrijpen. Maar in dezelfde periode kwam het coronavirus ons ​​leven binnen en kregen juist de ouderen de opdracht om zichzelf te beschermen en thuis te blijven.

Ik maakte me zorgen over hen, opgesloten met hun rouw. Ik zag ook dat ouderen, hoewel ze moeite hebben met Zoom, begrijpen dat dit de nieuwe manier van communicatie is geworden. Daarom besloot ik het aan te durven. Samen met mijn college Rona Ackerman opende ik een online groep voor grootouders die een kleinkind verloren.

Zo’n groep heeft een aantal doelen. Hoe dan ook brengt de gevorderde leeftijd allerlei verliezen met zich mee, van partners, vrienden, van fysieke en cognitieve functies en van werk, en hoe dan ook voelen ouderen zich vaker eenzaam. Daarbij komt dan ook nog eens het traumatische verlies van het kleinkind, een ervaring die het gevoel van eenzaamheid kan versterken. In dat geval kan de kennismaking met anderen die vergelijkbaar verlies hebben meegemaakt en gelijksoortige moeilijkheden en zorgen hebben een belangrijke bron van verlichting vormen. De deelnemers helpen elkaar, en worden tegelijkertijd geholpen. Het geven van hulp aan anderen, kan de deelnemers veel voldoening geven. Verder kunnen zowel de begeleiders als de groepsleden informatie en kennis overdragen, uitleg geven over en legitimatie geven aan gevoelens, gedachten en gedrag van rouwenden.

Aan onze groep deden zes grootouders mee van verschillende leeftijden en afkomstig uit het hele land. Veertien wekenlang ontmoetten we elkaar wekelijks anderhalf uur via Zoom. Een groot deel van de bijeenkomsten besteedden we aan de relatie van de grootouders met hun kinderen. Hoe was het vóór het verlies, wat gebeurt er vandaag, en hoe zouden ze willen dat de relatie er in de toekomst zal uitzien?

Ook bespraken we hoe grootouders enerzijds kunnen rouwen om hun eigen verlies, en anderzijds een steun kunnen zijn voor hun kinderen. Hoe kunnen ze de de sterke punten en kwaliteiten van hun kind bevestigen en hun kind bemoedigen. Een van de deelnemers formuleerde het prachtig: ‘Met mijn ene oog lette ik op mijn dochter, en met het andere huilde ik om mijn kleindochter.’

We spraken over het overlijdensbericht, over de sjiwwa, over bestaande en ontbrekende lichtpunten, over schuldgevoelens, over herinnering en herdenking, over de uitgebreide familie (overige kinderen en kleinkinderen) en over het gezin waaruit ze zelf kwamen, hoe dit van invloed is op wie ze vandaag zijn. En tot slot spraken we over de band met het kleinkind  dat er niet meer is.

Buiten het kwadraat van de computer

Op de laatste ontmoeting, niet via Zoom maar in het echt, zagen we elkaar voor het eerst op ware grootte. Behalve een afscheidsbijeenkomst was het een kennismaking met wat zich buiten het kwadraat van de computer bevindt. Naar aanleiding van wat de deelnemers in deze slotbijeenkomst vertelden, konden we een aantal dingen opmaken. Dat mensen in en dankzij de groep voelden dat ze erbij horen, dat ze zich geen plek hoeven te veroveren in de gemeenschap van rouwenden, en dat ze in de groep leerden en ontdekten dat ze over hun kleinkinderen kunnen praten, zonder in elkaar te storten. Na het afscheid ontvingen we een ontroerende brief van een van de deelnemers:

 Shalom Dalit en Rona,

'Ik sloot me aan bij de groep van grootouders omdat ik me begreep dat de gebeurtenissen een negatief stempel op mijn leven zouden kunnen drukken. Dus zomaar, zonder eigenlijk het gevoel te hebben dat ik het echt nodig had. Maar naarmate de tijd verstreek en de wekelijkse groepsbijeenkomsten een vaste gewoonte werden, realiseerde ik hoe ongelijk ik had!

Hoewel de vergaderingen via Zoom werden gehouden en de nieuwe technologie niet erg vriendelijk is voor de oudere generatie, heb ik geen enkele vergadering gemist. Sterker nog, ik zorgde dat de zondagochtend vrij bleef. Ik realiseerde me al snel dat de groepsbijeenkomsten de plek waren waar ik terecht kon met mijn verdriet, mijn gevoel van hulpeloosheid en mijn voortdurende pogingen om de weg terug te vinden en oude routines op te pakken, terwijl de rouw alles zwart bedekt.

Ondanks de onzekerheid en onervarenheid met zo'n kwetsbare online groep, zijn jullie erin geslaagd om de doelstellingen te bereiken. Alle deelnemers bevestigen dat. De groep stelde me in staat om mezelf uit te drukken, waar ik sta, wat mogelijk en wenselijk is, en wat ik kan doen om gelukkig en vrij te leven, ondanks het gevoel van verlies. En ik kan niet anders dan de andere deelnemers danken voor het openen van hun hart, voor hun bijdragen, en voor de positieve invloed op mijn leven. Daarvoor, en voor nog veel meer, heel hartelijk dank.'

‍