Als je een kind verliest, verlies je nog veel meer. Je verliest een deel van je identiteit en van het gevoel van zin en betekenis. Je bent verdrietig en raakt dat verdriet nooit kwijt, maar toch gaat het leven verder. Herdenken, ofwel het zoeken naar een manier om de herinnering aan je kind levend te houden, is een manier om de kloof te overbruggen en terug te keren naar de wereld om je heen. Een familie bijvoorbeeld herdacht hun zoon door op zijn naam een park aan te leggen, andere families creeerden een tuin, plaatsten ergens een bankje, bouwden een uitkijkpost of een monument. Herdenken is een belangrijk onderdeel van het acceptatieproces en van de integratie van het verlies.

Een uitstapje dat eindigde in een ramp

Shira Kapach verloor in april 2021 haar dochter Roni als gevolg van een ongeluk. Shira: ‘Mijn man maakte met twee van onze vijf kinderen een tochtje in een beveiligde terreinwagen van de reddingsbrigade, een voertuig dat hij goed kent. De kinderen droegen veiligheidsgordels, stofbrillen en oordopjes. Vlak voor ze terugkeerden, vroegen de kinderen om nog even door te rijden. Daarbij zijn ze over de kop geslagen en ettelijke keren omgerold. Toen ze beneden tot stilstand kwamen, zat Roni niet meer in de wagen. Mijn man en zoontje raakten lichtgewond. Roni is ondanks de gordel uit de wagen gevlogen en gedood. Ze was 11 en drie maanden oud.’

Ze had het allemaal

Roni was een belangrijke figuur in het gezin en ook in de woonplaats Alon. ‘Roni was perfect’, vertelt Shira. ‘Jullie zullen het niet geloven, maar dat heb ik altijd gezegd. Ze was slim, sociaal, creatief en heel begaafd. Vanaf toen ze klein was, zeiden we tegen haar: ‘Zeg maar: ik ben Roni en ik kan alles’. Dat nam ze over, en het werd haar waarheid.

‘Roni was ook heel mooi in evenwicht. Ze groeide op tussen jongens, want voor haar en na haar zijn twee jongens geboren. Aan de ene kant was ze een meisje dat van jurken hield, aan de andere kant zat ze op ‘street defense’, speelde ze jongensspelletjes en was niet bang voor jongens. Twee maanden voordat ze stierf, begon ze als vrijwilligster op een paardenboerderij. Op school wisten ze dat je met Roni geen grapjes hoefde uit te halen.’

Ter nagedachtenis

Onmiddellijk na Roni's dood begon Shira te denken over vormen van herdenken. ‘We kwamen vrij snel met allerlei ideeën, maar na zo'n gebeurtenis heb je allereerst je energie nodig voor veel andere dingen: je gezin weer op de benen zetten, inkomsten, en natuurlijk je persoonlijk herstel. Daarom hebben we tot nu toe slechts een deel van onze plannen gerealiseerd.

‘Roni las veel en snel. Dat kon ze al heel jong. Op de kleuterschool las ze Harry Potter. Ze kon niet begrijpen dat er kinderen zijn die niet van lezen houden. Als iemand niet van lezen houdt, zei ze altijd, dan is het een teken dat hij niet het juiste boek heeft gekozen. Veel kinderen zijn dankzij haar gaan lezen en in de wereld van boeken beland, want Roni wist ook voor andere kinderen het juiste boek te vinden.’

Vervul Roni’s droom

In het spoor van Roni besloot de familie om boeken te doneren aan plaatselijke bibliotheken waarvan Roni hield, en op de kaften Roni's persoonlijke aanbeveling toe te voegen. Ze maakten stickers met een afbeelding van Roni's gezicht en uitleg over de geschiedenis, en plakten die op alle gedoneerde boeken. Daarnaast besloot Shira om Roni's droom te vervullen: een beroemde schrijver worden.

Shira: ‘Roni schreef boeken en verhalen. Meteen na de sjiwwa, voordat ik weer aan het werk ging, heb ik alle verhalen die ik in haar kamer kon vinden op de computer gezet. Een van die verhalen verzon ze op een dag tijdens het eten. We gaven haar zomaar twee woorden en daar bedacht ze een grappig en spannend verhaal omheen. ‘Dat moet je opschrijven’, zei ik na het eten tegen haar. ‘Het is geweldig’. Dat bewuste verhaal ga ik inderdaad binnenkort als kinderboek uitgeven. Daarvoor werk ik samen met redactrice Dalit Lev en vormgeefster Christina Kadmon. Het boek zal wijdverbreid worden verkocht en en veel aandacht krijgen. Zelfs in het buitenland. Ik heb contact met vertalers. Als het moet, betaal ik betrokkenen en laat ik me interviewen. Alles zal ik doen om het boek te promoten. ’

Een beroemde schrijfster

Shira is helemaal niet het type voor interviews en fotosessies, maar haar verlangen om Roni's droom te vervullen, stimuleert haar om uit haar comfortzone te stappen. Shira: ‘Dit is wat ik vandaag de dag voor Roni kan doen. Haar knuffelen kan niet, 's ochtends een boterham voor haar maken, kan ook niet, noch kan ik haar naar vrienden en vriendinnen bengen. Maar ik kan wel Roni's droom voor haar vervullen. Dit is een soort actief moederschap dat ik zelfs in deze omstandigheden kan vervullen. Roni wordt een beroemde schrijfster.'

Dankzij jou en voor jou

Shira, maatschappelijk werkster van beroep, is in staat om de betekenis van het herdenken te analyseren. ‘Ik doe het voor haar, maar ook voor mijzelf. Het is een combinatie. We willen goede ouders zijn voor onze kinderen, maar dit is niet alleen maar altruïsme. Met Roni’s nagedachtenis bezig zijn, geeft mij energie, brengt me in aanraking met dingen die nooit een rol speelden in mijn leven en opent werelden die ik niet kende. Bijvoorbeeld die van uitgevers en van geweldige vrouwen die ik anders nooit zou hebben ontmoet. Als ik uit mijn comfortzone stap, zeg ik in gedachten tegen Roni: dat is dankzij jou en voor jou.'

Niet alleen voor het gezin

Een ander herdenkingsproject wordt door Roni's vader uitgevoerd. ‘Tot nu toe is hij niet zo actief geweest. Het is moeilijk voor hem’, zegt Shira. 'Maar nu is hij begonnen met iets waarover we vanaf het begin al spraken. In de speeltuin naast ons huis staat een boom waar Roni regelmatig in klom. Soms maakte ze een praatje met ouders die daar met hun kinderen waren. Buren vertellen ons dat ze nog steeds Roni zoeken als ze langs de speeltuin komen. Wij willen daar een boomhuis bouwen. Dat zou een zichtbare aanwezigheid van Roni zijn.

Ook Roni’s vriendinnen hebben behoefte om Roni te herdenken. Ze zijn begonnen om een ​​quilt te maken, een soort voorhang die kan worden gebruikt als vrouwen de Tora lezen. Shira: 'Mijn man heeft de kinderen al heel jong geleerd om de Tora volgens de Jemenitische uitspraak en melodieen te lezen. Vanaf toen ze op de kleuterschool zat, las Roni op vrijdagen in sjoel uit de Tora. Het was haar eigen initiatief, dat sindsdien door steeds meer vrouwen en meisjes werd overgenomen en aangedurfd. Het quilt-project is voor haar vriendinnen. Ook zij willen herdenken. Herdenken is niet alleen voor de familie.’

Het verlies een plaats geven

In het algemeen zie je dat nabestaanden aanvankelijk heel intensief bezig zijn met de nagedachtenis, en dat langzaam de intensiteit afneemt. Van een hoofdzaak verandert herdenken in een bijzaak, die nabestaanden helpt om terug te keren naar de routine van het leven. Maar ook als de mate minder wordt, blijft herdenken een belangrijke rol spelen. Net als bij Shira houdt de vorm van het aandenken meestal verband met de unieke eigenschappen van het overleden kind, de talenten, karaktereigenschappen en dromen, of met de omstandigheden van zijn of haar dood. Zo’n persoonlijk project stelt de ouder in staat om te bezig te zijn met het overleden kind en tegelijkertijd het harde verlies een plek te geven.

‍