Op 27 januari, Internationale Holocaust Dag, worden in Amsterdam bij drie tramhaltes met een zwarte geschiedenis gedenktekens onthuld. ,,Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de nazi’s en hun handlangers ongeveer 60.000 Joodse medeburgers in Amsterdam opgepakt, weggevoerd en vermoord. De toenmalige overheid heeft in deze periode de Joodsebevolking ernstig in de steek gelaten. Een voorbeeld daarvan is dat de Gemeentetram, met medewerking van het lokale apparaat, bij deze volkerenmoord werd ingezet. Omdat deze inktzwarte bladzijde uit de geschiedenis nooit vergeten mag worden, hebben we besloten bij 3 tramhaltes gedenkttekens te plaatsen’’, schrijven het GVB en de Gemeente Amsterdam in de uitnodiging. De eerste steen, bij de tramhalte tegenover de Hollandsche Schouwburg, wordt geplaatst door Claudia Zuiderwijk, directeur van vervoerbedrijf GVB, en door burgemeester Femke Halsema.

De aanzet tot de onthulling kwam van filmmaker Willy Lindwer en historicus Guus Luijters, de schrijver van onder andere 'In Memoriam' die begin januari overleed. De afgelopen jaren werkten de twee vrienden samen aan de film ‘Verdwenen Stad’. Daarin staat de rol van de tram bij de jodenvervolging centraal. Hoe is het mogelijk, en wat maakte het mogelijk, dat uit Amsterdam in zo’n korte tijd tienduizenden Joden verdwenen, vroegen Lindwer en Luijters zich af. Na vier jaar onderzoek drong de betekenis en cruciale rol van de tram tot ze door. De trams, bewaakt door Nederlandse politieagenten en SS-ers, en bestuurd door gewone Amsterdamse tramchauffeurs, waren mobiele gevangenissen. Vanaf het moment dat Joden op de tram werden gedwongen, zaten ze gevangen. De tram, aldus Lindwer en Luijters, is de metafoor voor collaboratie en wegkijken.

De filmmakers bedoelden de film niet als aanklacht, maar als een waarschuwing om niet klakkeloos je werk te doen en weg te kijken van onrecht.

Lindwer: ,,We leven in een tijdperk van oorlog en van gewelddadige en agressieve ontwikkelingen op veel plekken in de wereld. We leven ook in een tijdperk van toegenomen antisemitisme, van Holocaust-ontkenning en fake news. De recente gebeurtenissen in Amsterdam, door de burgemeester als pogroms aangeduid, bewijzen het.

,,We hebben er destijds bij de GVB en de Gemeente Amsterdam op aangedrongen om iets te doen. Mensen lopen door de stad zonder te weten welke taferelen zich op bepaalde plekken hebben afgespeeld. Guus is degene die daarvoor de term ‘schuldige plekken’ bedacht’’, vertelt Willy Lindwer. ,,Dat idee is door de instanties overgenomen. Je kunt er nu niet omheen en wordt met het drama van de jodenvervolging in Amsterdam geconfronteerd.’’  

Verdwenen Stad wordt in april, rond Jom haShoah wehaGwoera, opnieuw vertoond in de Cinemateque in Jeruzalem.

‍