Het verlies van een vader of moeder is een van de pijnlijkste en meest ingrijpende gebeurtenissen in ons leven. We blijven achter met heftige gevoelens van verdriet en eenzaamheid, en soms van onthechting en vervreemding. Want met het verlies van je vader of moeder verlies je niet alleen de ouder, maar soms ook de illusie dat je ouders er altijd voor je zullen zijn, om je te beschermen en onvoorwaardelijk te steunen, wat er ook gebeurt.

Ondanks dat we er vroeg of laat mee te maken krijgen, zijn de meeste mensen niet voorbereid op de dood van ouders. Hoe we daarop reageren en wat de dood van een ouder precies met ons doet, hangt af van allerlei factoren, zoals de leeftijd waarop we onze ouder(s) verliezen, de aard van onze relatie, de omstandigheden waaronder hij of zij overleed, de mate van afhankelijkheid van hen, en natuurlijk onze persoonlijke eigenschappen.

Op het Therapeutisch Instituut van Elah ontmoeten we veel gezinnen en individuen die na het verlies van een of beide ouders bij ons aankloppen. In de behandeling zien we een aantal vragen en knelpunten, verbonden met de verwerking, die steeds terugkomen:

Legitimatie om te rouwen - Het verlies van een ouder wordt in de samenleving gezien als een te verwachten en onvermijdelijke gebeurtenis in ons leven. De verborgen boodschap lijkt wel eens te zijn dat je geacht wordt erna weer snel de draad op te pakken en je aan te passen aan de nieuwe situatie. Met andere woorden, er bestaat geen excuus voor langdurige en intense rouw.

Maar jonge kinderen van wie een ouder sterft, verliezen een van de centrale en belangrijkste personen in hun leven, aan wie ze bijzonder en uniek zijn gehecht en van wie ze afhankelijk zijn. Ook al wordt hun vertrouwen in de wereld daardoor dramatisch ondermijnd, toch krijgen ze vaak niet de nodige ruimte voor verwerking. Kinderen zijn bang om de overlevende ouder pijn te doen of tot last te zijn, en omgekeerd is de overblijvende ouder soms bang om met het kind te praten, omdat hij of zij het kind wil beschermen tegen gemis en verdriet. De angst om onze dierbaren pijn te doen, verhindert dan een open gesprek en een intieme uitwisseling van gevoelens -juist een belangrijk onderdeel van de verwerking - en forceert gezinsleden om het in hun eentje te rooien.

De relatie tussen ouders en kinderen is vaak de langste en meest betekenisvolle relatie die we meemaken. Deze relatie bepaalt mede onze identiteit, rust ons uit met normen en waarden, en voorziet in onze meest elementaire behoeften. Het verlies van dat exclusieve contact is moeilijk. Iedere nabestaande, hoe oud ook, moet de ruimte en gelegenheid krijgen en nemen om te rouwen.

De aard van de relatie met de overleden ouder - Het verlies van een ouder kan onderhuidse conflicten en emoties naar boven brengen. Als de relatie goed en bevredigend was, kunnen nabestaanden de neiging hebben om de overledene te verheerlijken of idealiseren, maar was de relatie gespannen, dan kunnen emoties als boosheid, schuldgevoel, depressie en angst zich doen gelden. Schuldgevoel en wroeging kunnen veel pijn geven en het rouwproces moeilijker maken.

Ook de mate van afhankelijkheid van de vader of moeder speelt een rol, of het nou gaat om emotionele, fysieke of financiële afhankelijkheid. Hoe veiliger de band tussen ouder en kind was, des te meer vertrouwen zal het kind of de volwassene hebben in de wereld en zijn plaats daarin, ook als de ouder niet meer leeft.

We denken en dromen over de doden, we noemen hen in verhalen, blijven met hen praten en soms zelfs discussieren

Oorzaak van verlies – Als de dood het gevolg is van onnatuurlijke omstandigheden, wordt het moeilijk op een spontane manier te rouwen. Een traumatische dood (bijv. als gevolg van een verkeersongeluk, zelfmoord, moord of arbeidsongeval) kan zelfs posttraumatische symptomen veroorzaken bij de overlevenden en ernstige somberheid. Dood als gevolg van ziekte geeft nabestaanden weliswaar de gelegenheid om afscheid te nemen, maar anderzijds kan het langdurige lijden van de ouder en de nieuwe zorgtaak bij de kinderen ambivalente en lastige gevoelens oproepen.

Ondersteunende netwerken – Na het verlies van een ouder is de zorg en betrokkenheid van het gezin, van de sociale omgeving en zelfs van de gemeenschap zeer gewenst. Als nabestaanden in staat zijn om hulp van anderen te vragen en sociale contacten te onderhouden, geeft dat een gevoel van controle, in plaats van onzekerheid en pessimisme. Als een ouder overlijdt, wordt een vaste orde doorbroken. Mensen verliezen een stukje van hun identiteit en worden beroofd van hun rol als ‘zoon/dochter van’. Voor de verwerking en voor het herstel van zekerheid en vertrouwen is het essentieel dat de anderer elaties blijven voortbestaan.

Voortdurende relatie met de ouder – De meest recente en actuele theorieën op het gebied van verlies en rouw beschrijven hoe de relatie met onze dierbare niet ophoudt met het overlijden, maar blijft bestaan en zich zelfs voortdurend ontwikkelt. We denken en dromen over de doden, we noemen hen in verhalen, blijven met hen praten en soms discussieren, we keren terug naar met de ouder verbonden plekken, en presenteren hen ook op alternatieve manieren, bijvoorbeeld door de favoriete recepten van moeder of vader te maken. We proberen het verlies betekenis te geven door te herdenken en herinneren, en kiezen actief en individueel onze weg.

Kortom, het verlies van ouders is een pijnlijke gebeurtenis die ons eenzaam, verdrietig en soms en onthecht achterlaat, hoe oud we ook zijn. De relatie tussen ouder en kind is meestal de meest langdurige en belangrijke in ons leven, die onze identiteit,waarden en levensstijl bepaalt. Met het verlies raken we plotseling de illusie kwijt dat onze ouders er altijd voor ons zullen zijn.

Als je je na het verlies van een ouder verdrietig, angstig of somber voelt, blijf dan niet alleen met je emoties, maar kom met ons praten. Ons team van therapeuten staat voor je klaar.

‍