Voor de omgeving lijkt het verlies van een partner vaak niet zo heel tragisch of ontwrichtend. Misschien omdat altijd de kans bestaat op een nieuwe liefde en een nieuwe relatie. Maar de pijn en ontreddering die mensen ervaren wanneer ze hun partner verliezen, of het nou is als gevolg van overlijden, van een scheiding of om een andere reden, is groot. Opeens blijf je alleen achter. ‘Ik wist dat ze niet zou terugkeren’, zingt de Israelische zangeres Ronit Shachar, en de woorden van dit aangrijpende lied zeggen alles. Het lied lijkt precies de pijn aan te raken die alles dreigt te overweldigen.

In de vakliteratuur verwijst de term ‘niet-erkend verlies’ naar vormen van verlies die niet worden erkend door het sociale, religieuze of culturele systeem waarin iemand leeft. Daarom voelt de persoon die niet-erkend verlies lijdt zich vaak zo eenzaam, alleen tegenover een omgeving die zijn of haar verlies niet erkent en geen aanleiding ziet voor speciale vormen van ondersteuning.

De onderzoeker dr. Ken Doka bedacht de term ‘disenfranchised grief’ voor vormen van verlies waarbij nabestaanden van hun omgeving niet het recht krijgen om heftig te rouwen of verdriet te uiten. Volgens Doka is rouw zonder rechten het product van sociaal-culturele opvattingen die de rouw het zwijgen opleggen, wegstoppen en geen recht op expressie geven. In zulke gevallen ontstaat een grote kloof tussen de gevoelens en gedachten van de rouwende aan de ene kant, en de manier waarop het verlies door de omgeving en de samenleving wordt beleefd aan de andere kant.

Doka onderscheidt verschillende categorieen van ‘disenfranchised grief’. Een daarvan betreft de rouw van nabestaanden die (nog) geen formele relatie hebben met de overledene. In een land als Israel, waar veel gesneuvelde jonge soldaten ongehuwde partners achterlaten, zijn dat bijvoorbeeld deze ‘weduwen zonder ring’. Dat is ook de naam van de organisatie die door de vrouwen is opgericht om iets te doen aan hun pijnlijke ervaring van niet-erkende rouw.

De wereld op zijn kop

De dood van een partner is een moeilijke en soms zelfs traumatische ervaring. Wanneer de echtgenoot sterft na een langdurig ziekbed en de tijd bestaat om afscheid te nemen, is er misschien gelegenheid om het naderende verlies onder ogen te zien, te bespreken en te verwerken. Maar wanneer de dood onverwacht komt, moeten nabestaanden niet alleen de pijn van het verlies dragen en van het einde van de relatie, maar staat opeens hun hele wereld op zijn kop. Het proces van aanpassing is zwaar omdat er opeens niemand is om over dood of het intense verdriet te praten. Degene met wie je normaal gesproken je zorgen zou delen, leeft niet meer.

Zoals na elke traumatische ervaring verliezen nabestaanden vaak hun geloof, de normen, waarden en overtuigingen waardoor ze tot dan toe werden geleid. Ook heeft het verlies gevolgen voor hun identiteit, en worden ze voor de delicate en moeilijke opgave gesteld om aan de ene kant het verleden levend te houden, maar daarnaast zich voor te bereiden op de nieuwe realiteit van een leven zonder de partner. Dit ingewikkelde proces gaat gepaard met gevoelens van verdriet, pijn en soms zelfs schuldgevoelens. Nabestaanden van zelfmoord bijvoorbeeld zoeken vaak de schuld bij zichzelf of bij de samenleving, en worstelen enorm met de betekenis van het verlies.

Om het delicate evenwicht tussen herdenken en verder gaan te kunnen bereiken, heb je soms professionele hulp nodig. Dan komt het Elah Centrum om de hoek kijken. We bieden allerlei manieren van behandeling aan, maar het belangrijkste is dat we erkenning geven aan de rouw en de rouwende duidelijk maken dat hij of zij er niet alleen voor staat.

Individuele therapie stelt de rouwende in staat om de ervaring van verlies te verwerken, ruimte te creeren voor verdriet en pijn, en het leven opnieuw vorm te geven. Dat is een lang en lastig proces, maar het besef dat er iemand is die het samen met je doormaakt en daarin is gespecialiseerd, vergroot het gevoel van hoop en optimisme. Net als individuele therapie biedt groepstherapie een veilige ruimte om het verlies te ervaren. Daarnaast bevestigt de groep ook dat je er niet alleen voor staat, maar dat er lotgenoten zijn die eenzelfde ervaring hebben als jij. De steun van de groep versterkt het gevoel van eigenwaarde en geeft de rouwende het gevoel gezien te worden. Daarnaast geeft de groep advies en hulp bij het oplossen van problemen en kunnen groepsgenoten elkaar relevante informatie verstrekken.

‍