Angst behoort tot de zes basisemoties die, zo veronderstellen de wetenschappers, bij alle dieren voorkomen​. Welke emoties zijn dat?

Walging - zodat we vergifiging kunnen voorkomen

Boosheid- zodat we onze grenzen beschermen tegen infiltranten

Vreugde/liefde - zodat we goed voor anderen kunnen zorgen

Verdriet - zodat we hulp kunnen inroepen in tijden van nood

Nieuwsgierigheid - zodat we onze omgeving kunnen verkennen en ons ontwikkelen

Angst - zodat we reageren bij dreigend gevaar

Een konijn dat door de wei huppelt op zoek naar zijn middagmaal, zal afkeer voelen bij het ruiken van giftige schimmels en daarvan afblijven. Als de takken van de struik ritselen, zal hij onmiddellijk stilstaan, om niet door een eventuele vijand te worden ontdekt. Wanneer er inderdaad een leeuw uit de struiken tevoorschijn komt, zal het konijn razendsnel vluchten en uit het zicht verdwijnen.

Het konijn gedraagt zich zo dankzij het centraalzenuwstelsel. De amygdala, een onderdeel van de hersenen, ontvangt informatie van de zintuigen - in het geval van het konijn over een mogelijke leeuw in de struiken - en reageert daarop door cortisol en adrenaline af te scheiden. Deze hormonen komen via de bloedbaan bij de organen terecht. De hartslag van het konijn versnelt, de ademhaling gaat omhoog, de maag verwijdert alles dat het konijn verhindert om snelheid te ontwikkelen, en de poten krijgen de instant-energie die ze nodig hebben om te rennen. Dit zijn allemaal lichamelijke verschijnselen die een seconde daarvoor nog afwezig waren.

Wat is de relatie tussen ons en het konijn? In de loop van de evolutie heeft de mens een bewustzijn en een bijzonder gevarieerd pakket van emoties ontwikkeld. Maar onze basisemoties bestaan ook nog, en hun functie is gelijk gebleven: ons beschermen en ervoor zorgen dat we overleven. Ook onze amygdala is dezelfde amygdala, die op de oorspronkelijke manier reageert. Terwijl wij intussen bewustzijn en inzicht hebben ontwikkeld, is de amygdala niet in staat om een onderscheid te maken tussen reëel gevaar, zoals een leeuw die uit de struiken springt, en denkbeeldig gevaar, zoals de gedachte of herinnering aan een leeuw. Zodra het gevaar zich in ons bewustzijn heeft genesteld. zal de amygdala erop reageren alsof we werkelijk worden bedreigd.

Adrenaline is op zichzelf niet schadelijk. We hebben zelfs nodig  om te overleven en te presteren. Raad eens wat wordt geïnjecteerd in geval van een hartstilstand? Adrenaline! Wat gebeurt met een sprinter tijdens een hardloopwedstrijd? Of met een kunstenaar op het podium? Dankzij de adrenaline zullen ze allemaal alert en bij de pinken zijn.

Maar angst en de afgifte van adrenaline kan in twee gevallen uitgroeien tot een probleem:

1. Als we moeite hebben om onderscheid te maken tussen reëel gevaar dat ons werkelijk bedreigt, hier en nu, en theoretisch gevaar. De afgifte van adrenaline is alleen zinvol als we acuut in actie moeten komen. Om met denkbeeldig gevaar om te gaan of met gevaarlijke situaties in de toekomst of uit het verleden, hebben we ander gereedschap nodig, namelijk een weloverwogen en overdacht besluit. Maar als de adrenaline door onze aderen stroomt, gebeurt er juist iets dat deze mentale voorbereiding belemmert: het bloed stroomt naar beneden, richting de ledematen, en de hersenen krijgen minder voeding.

2. Als we het alarm dat ten onrechte in ons lichaam afgaat, uitleggen als een bewijs dat er werkelijk gevaar dreigt. Veel mensen schrikken van de signalen van adrenaline in het lichaam: snelle hartslag, kortademigheid, buikpijn, diarree, overgeven, duizeligheid of spierpijn. Dit zijn allemaal normale symptomen, die door een stressvolle situatie kunnen worden opgeroepen. Als we dat inzien, is er niets aan de hand. Maar als we dit niet begrijpen, als we de adrenaline-uitstoot uitleggen als bevestiging van levensgevaar en daardoor opnieuw de afgifte van adrenaline van stimuleren...dan komen we terecht in spiraal van angst die dagen kan duren. Mensen kunnen ook angst krijgen voor de angst, waardoor ze angstiger worden en de kans op een paniekaanval weer groter wordt.

Als dat gebeurt, is de eerste stap om te begrijpen wat er eigenlijk aan de hand is. Een angststoornis is een automatische en heftige reactie op gevaar dat in werkelijkheid niet bestaat. Door omstandigheden ervaart iemand veel heftigere angst dan in verhouding staat tot het gevaar.

Traumatische gebeurtenissen kunnen van invloed zijn op de manier waarop we de werkelijkheid ervaren

Twee factoren spelen een rol bij de ontwikkeling van angststoornissen. De eerste factor ligt in ons verleden: vroege traumatische gebeurtenissen of herinneringen uit de kindertijd kunnen een stempel op ons drukken en van invloed zijn op de manier waarop we de werkelijkheid ervaren. Dit verklaart waarom de ene persoon iets als bedreigend ervaart, en de ander niet.

De tweede factor is de stress van het heden. Ons leven is vol met mogelijke gevaren en onzekerheden die angst kunnen oproepen. Dit is altijd zo, maar zeker het afgelopen jaar, waarin de hele wereld is geconfronteerd meteen nieuwe dreiging: corona. En niet alleen de nog onbekende ziekte zelf, ook de consequentie van het virus vormt vruchtbare grond voor doemscenario's. Al bijna een jaar leven we in constante onzekerheid en worden we beperkt in onze dagelijkse gang van zaken. We ervaren een gebrek aan controle, en de broodnodige routine, die mensen steunt en helpt om te functioneren, ontbreekt.

Sinds het uitbreken van de corona zien we een sterke toename van het aantal mensen met angststoornissen. Wat kunnen we doen?

Als de angst zich manifesteert, hebben we de neiging om te handelen, te vluchten of te vechten. Maar om de angst te verlichten, is het juist beter om niet zoveel te doen. Controleer allereerst of je echt in direct gevaar verkeert. Allerlei situaties van twijfel, onzekerheid en gebrek aan controle zijn onaangenaam, maar levensbedreigend zijn ze niet per se.

Als je merkt dat je ondanks het ontbreken van gevaar toch een angstaanval krijgt, zeg dan tegen jezelf: dit is angst, dit is adrenaline. Mijn brein reageert, het alarmsysteem werkt, alleen is er op dit moment geen echt gevaar. Vals alarm! En hoe meer je het zegt, hoe minder de amygdala ten onrechte zal reageren.

Heb je last van paniekaanvallen en wil je daarover spreken met een therapeut die is gespecialiseerd in angststoornissen, neem dan contact op met het Therapeutisch Centrum, 03-6910921.

‍